آبکاری طلا

یکی از روش‌هایی که به منظور افزایش مقاومت و درخشندگی و جلوه بیشتر بر روی فلزات مختلف و حتی گاهی بر روی اجسام و مصنوعات دیگر نیز انجام می‌گیرد، آبکاری طلا است. اما در واقع این روش بیشتر بر روی زیورآلات مختلف از جنس نقره، روی و استیل به منظور جلوگیری از اکسید شدن، زینت و جلوه بیشتر و کاهش قیمت تمام شده محصولات صورت می‌گیرد. قطعه‌هایی که با طلا آبکاری شده‌اند، درخشندگی خاصی داشته و بسیار شبیه به طلا هستند و حتی گاهی اوقات با طلا واقعی اشتباه گرفته می‌شوند. برای آشنایی بیشتر با این روش با ما همراه باشید.   

آبکاری طلا چیست ؟

به فرآیندی که در آن لایه نازکی از یک فلز طی فرآیند الکترولیز بر روی فلز دیگر می‌نشیند، آبکاری می‌گویند، حال اگر از طلا به عنوان روکش استفاده شود، تحت عنوان آبکاری طلا شناخته می‌شود. در روند آبکاری، طلا و جواهرات یا هر نوع فلز دیگر را در ظرفی حاوی آلیاژ طلا قرار می‌دهند، سپس به جسم، جریان الکترونیکی وارد می‌شود، این جریان باعث رسوب لایه‌ای نازک از طلا روی اجسام مذکور می‌گردد. وقتی یک زیور با طلای 18 عیار ساخته می‌شود، برای اینکه محصول نهایی براق و درخشان‌تر گردد، روی آن را با یک طلای 24 عیار روکش می‌کنند، به آبکاری طلا در گفتار عامیانه " تغییر رنگ طلا " هم می‌گویند. عموما افراد برای تغییر رنگ طلا، مثلا از زرد به سفید یا سفید به رزگلد و ... از روش آبکاری استفاده می‌کنند. حتی برای جلا دادن طلاهای قدیمی یا به اصطلاح نونوار کردن آن‌ها از روش آبکاری طلا استفاده شده و جلا و درخشش زیورآلات را مانند روز اول می‌کنند. ضخامت لایه آبکاری برای مصنوعات  و اجسام مختلف، متفاوت است.

دلایل انجام آبکاری فلزات

انواع مختلفی از آبکاری فلزات وجود دارد، آبکاری به روشی که گفته شد، صدها سال است که انجام شده و بخش مهمی از فناوری مدرن محسوب می‌گردد. دلایل مختلفی برای آبکاری فلزات وجود دارد که از آن جمله می‌توان موارد زیر را نام برد:

  • مقاومت در برابر خوردگی
  • بهبود چسبندگی رنگ
  • کاهش اصطکاک
  • تغییر قابلیت رسانایی
  • مقاومت در برابر تشعشعات
  • ارتقا ظاهر فلزات ارزان قیمت

انواع آبکاری طلا

برای آبکاری طلا مصنوعات مختلف، بر حسب نوع استفاده و کاربردشان، روش‌های مختلفی وجود دارد. از آنجا که طلا به عنوان فلزی با قابلیت‌های فراوان شناخته می‌شود، در اغلب صنایع جایگرینی نداشته و بسیاری از قطعات الزما باید توسط این فلز ارزشمند آبکاری شوند، که عبارتند از:

آبکاری سیانیدی

این روش، به آبکاری طلا تزئینی نیز شناخته می‌شود، در کارگاه‌های طلاسازی از این متد استفاده شده و رایج‌ترین شکل آبکاری محسوب می‌گردد. این نوع آبکاری برای انواع اشیاء و وسایل لوکس تزئینی نیز بکار می‌رود. ضخامت آبکاری وسایل تزئینی، قطری حدود 5/0 تا 3 میکرون دارد که در طلاسازی این ضخامت بین 75/0 تا 5/2 میکرون است. رنگ بندی دراین نوع آبکاری بسیار متنوع بوده و مجموعه کاملی از رنگهای طلا از زرد، رزگلد، بنفش و ... را از این طریق می‌توان بدست آورد. برخی اوقات یکسری از اشیا با جنس‌های غیر طلا را با این روش با روکش از جنس نیکل جلا می‌دهند و در مرحله نهایی با آب طلا می‌پوشانند.

آبکاری طلا آلیاژی

در آبکاری با این روش پوشش و ماندگاری رنگ بهتر بوده و از فلزات در برابر خوردگی و سایش محافظت می‌شود. در واقع به دلیل وجود آلودگی هوا و ایجاد لایه‌ای از اکسید طلا در سطح قطعه مورد نظر، مقاومت آن افزایش یافته و در نتیجه دوام بالایی ایجاد می‌گردد. این راه کار را در اغلب صنایع دندانپزشکی، هواپیمایی، پزشکی، صنعتی و ... بکار می‌برند. در اصطلاح تخصصی به این روش لحیم‌کاری یا جوشکاری هم گفته می‌شود.  

آبکاری طلا اسیدی

این نوع آبکاری، مهمترین آبکاری با طلا بوده و باعث ایجاد ثبات رنگ قابل توجهی در فلزات می‌شود. البته سختی و ثبات رنگ این روش با میزان ترکیبات داخل وان آبکاری، رابطه مستقیم دارد. روش اسیدی مانند آبکاری تزئینی رنگ‌بندی متنوعی داشته و رنگ زرد، بنفش، پرتقالی و سبز از محبوب‌ترین رنگ‌های آن به شما می‌روند.

آبکاری طلای سولفیتی

وجه تمایز این روش با سایر شیوه‌های آبکاری، ضخامت زیاد آن است. در این روش در هردقیقه، 8 میکرون روکش طلا  بر روی فلز قرار می‌گیرد. درخشش و ظریف کاری در این متد زیاد بوده و سبب زیبا و درخشان شدن فلز آبکاری شده می‌گردد.

مراحل آبکاری طلا

آبکاری طلا

مراحل انجام آبکاری طلا که در واقع قرار گرفتن یک روکش بر روی یک قطعه با روش الکترولیز است، به صورت زیر می باشد:

  1. پرداخت طلا یا آماده سازی

در مرحله اول باید سطح فلز پایه تمیز و عاری از هر گونه آلاینده خارجی شود، این کار معمولا توسط دستگاهی به نام دینام انجام می‌گیرد. در این دستگاه یکسری فرچه موئی، نمدی یا پنبه‌ای قرار گرفته که همراه با روغن پنزا، خط‌های تقریبا عمیق روی قطعه مورد نظر را از بین می‌برند و در نهایت برای براق شدن روی کار از پولیش مخصوص طلا و فرچه موئی استفاده می‌کنند.

  1. شستشو

برای این که تما چربی‌ها به خوبی از بین بروند، از پودر شوینده و آب داغ کمک گرفته و زیر کار را کاملا می‌شوئیم، سپس قطعه مورد نظر را در ظرف حاوی، 30 گرم سیانور پتاسیم یا سدیم که در یک لیتر آب مقطر حل شده است، قرار می‌دهیم و در آخر هم با آب شهری آن را آبکشی می‌نمائیم.

  1. لیزگیری

در گام بعدی، قسمتی زیر کار را درون محلولی از یک لیتر آب مقطر 100 یا یک استکان اسید سولفوریک غلیظ ( H2SO4 ) قرار داده و سپس با آب شهر می‌شوئیم و در نهایت فلز را با استفاده از خاک اره خشک می‌کنیم تا تمام رطوبت فلز گرفته شود. لازم به ذکراست خاک اره علاوه بر اینکه تمام آب طلا را به خود جذب کرده و طلا را خوب خشک می‌کند، رنگ طلا را حفظ کرده و از مات و کدر شدن طلا جلوگیری می‌نماید.

  1. وان آبکاری

در این مرحله ابتدا محلول الکترولیت را می‌سازند، برای ساخت آن باید آب مقطر، یک گرم طلا با عیار بالا، 3 گرم هیدروژن، 5 گرم سیانور سدیم یاپتاسیم، 3 گرم کربنات سدیم یا پتاسیم، یک استکان جوهر نمک و یک چهارم استکان محلول آمونیاک را با هم مخلوط کنیم، لازم است این کار به صورت تخصصی و مرحله به مرحله توسط کارشناس انجام شود. بعد از آماده‌سازی این مرحله، قطعه مورد نظر را در یک محفظه شیشه‌ای از جنس پیرکس، فایبرگلاس یا محفظه با پوشش P.V.C ، قرار می‌دهیم و محلول الکترولیت را روی آن می‌‌ریزیم. دقت کنید، حداکثر زمان انجام آبکاری 30 ثانیه است، زیرا طولانی شدن آن باعث کدر شدن قطعه‌ی آبکاری شده می‌گردد.

کدام فلزات قابلیت آبکاری با طلا را دارند

تقریبا تمام فلزات را می‌توان در فرآیند آبکاری الکتریکی روکش طلا کرد. اما عموما مصنوعاتی از جنس نقره، برنج، مس و نیکل گزینه‌های مناسب‌تری برای این امر به شمار می‌آیند. باید توجه داشت باشید که این روکش‌ها به مرور زمان از بین می‌روند و باید مجدد روکش آن‌ها را تمدید کرد. البته اگر آبکاری با ضخامت مناسب انجام شده باشد، دوام خوبی دارد و ممکن است تا سال‌ها با کمترین تغییر به قوت خود باقی بماند.

راه کارهای مراقبت از روکش طلا

در صورت رعایت موارد زیر درخشندگی روکش طلا حفظ شده و از خوردگی زودهنگام آن جلوگیری می‌گردد:

  • زیورآلاتی که با طلا آبکاری شده‌اند را از مواد شیمیایی و خورنده دور نگهدارید.
  • در هنگام نظافت و شستشو با مواد شوینده از زیورآلات روکش‌دار استفاده نکنید.
  • اگر عرق تندی دارید ترجیحا کمتر زیورآلات روکش دار را در تماس با پوست خود قرار دهید.
  • از پاشیدن عطر و ادکلن روی طلای روکش شده خودداری کنید.

آیا طلای سفید را هم آبکاری می‌کنند

آبکارب طلا سفید

اغلب برای آبکاری طلای سفید از رودیوم استفاده می‌کنند، آبکاری رودیوم یکی دیگر از روش‌های آبکاری مصنوعات طلا می‌باشد. به دلیل این که طلای سفید تقریبا خاکستری و مات است، برای آن‌که به آن درخشندگی و جلا بدهند، آن را با فلز رودیوم آبکاری می‌کنند. همچنین چون در ساخت جواهرات طلا سفید، از فلز نیکل استفاده می‌شود و نیکل یک فلز حساسیت زا برای پوست است، برای کاهش این خاصیت نیکل، طلای سفید را با رودیوم آبکاری می‌نمایند، تا باعث ایجاد آلرژی پوستی نشود. روکش رودیوم نیز مانند بقیه آبکاری‌ها بعد از حدود 12 تا 18 ماه به تدریج از بین می‌رود و باید دوباره تمدید گردد.

معنای حروف GP چیست

این حروف مخفف "  Gold Plated " و به معنای آب طلایی است که بر روی قطعه کشیده شده، البته جنس برخی از  زیورآلات که با آب طلا روکش شده‌اند، طلا نیست و صرفا آبکاری طلا دارند.

 نکات مهم در هنگام انجام آبکاری

برای بدست آوردن یک نتیجه خوب، بالا بردن دوام آبکاری و همچنین حفظ سلامت افرادی که کار را بر عهده دارند، باید موارد زیر را مد نظر قرار داد :

کنترل دما

زمانی که دما برای انواع فلزات در یک سطح ثابت و مناسب حفظ شود، بهترین نتایج حاصل می‌گردد.

کنترل ولتاژ

تنظیم ولتاژ نقش بسیار موثری دارد، زیرا فلزات مختلف به ولتاژهای متفاوتی نیاز دارند، بنابراین آبکاری باید در یک سطح ولتاژ مشخص رخ دهد و به شدت تحت کنترل قرار بگیرد.

 تصفیه و تمیزی به موقع

وان‌های آبکاری باید به طور منظم فیلتر شوند و از هر گونه آلودگی پاک گردند. در صورت نگهداری صحیح می‌توان سال‌ها از وان آبکاری استفاده کرد. بعد از چند سال می‌توان اجازه داد آب آبکاری تا حدی تبخیر شده و باقی مانده آن، که غیر قابل تصفیه است را به تصفیه خانه ارسال نمود تا بیشتر فیلتر شود.

داشتن تهویه خوب

برای حفظ سلامتی متخصصان آبکاری، باید محیط از تهویه خوبی برخوردار باشد و در صورت امکان، آبکاری در یک فضای مشخص انجام شود.

مزایای آبکاری طلا

از مزایای خرید طلای آبکاری شده، می‌توان موارد زیر را نام برد:

  • ظاهر زیبا

یکی از مزایای آبکاری طلا، تبدیل فلزات بی ارزش به جواهراتی با ظاهر زیبا است.

  • قابلیت استفاده در تمام مکان‌ها

تغییر مدام ترند طلا و جواهر بر کسی پوشیده نیست، تهیه زیوراآلات به روز، نیاز به هزینه گزافی دارد، برای همین جواهراتی که روکش طلا دارند، به دلیل تنوع بسیار بالا، هزینه کمتر، در دسترس بودن، انتخاب مناسبی برای استفاده در مکان‌های مختلف و مناسبت‌های گوناگون هستند.

  • هزینه پایین

طلای اصل، بسیار گران قیمت بوده و بسیاری از افراد قادر به خرید آن نیستند، برای همین در روش آبکاری طلا، فلزات ارزان قیمت را با یک روکش طلا بسیار نازک می‌پوشانند و محصول نهایی را با قیمتی مناسب و پایین به فروش می‌رسانند تا همه بتوانند از آن بهره ببرند.  

  • جلوگیری از تحلیل

مزایای آبکاری طلا برای افرادی که در آب و هوای مرطوب زندگی می‌کنند، بسیار زیاد است. بدلیجات در محیط مرطوب به سرعت دچار پوسیدگی می‌شوند، برای همین استفاده از آبکاری طلا برای این جواهرات، علاوه بر افزایش زیبایی باعث بالارفتن دوام آن‌ها خواهد شد.

  • بالا رفتن مقاومت طلا

طلا به خودی‌خود دوام و ماندگاری خوبی دارد ولی استفاده از روکش طلا مقاومت و استحکام طلا را افزایش می‌دهد.  

  • طراحی آسان روی روکش طلا

یکی ازمزایای آبکاری طلا، فراهم کردن امکان طراحی روی جواهرات است، فلز طلا بر خلاف سایر فلزات، بستر مناسبی برای انواع رنگ ها بوده و از رنگ‌ها به خوبی محافظت می‌کند.  

معایب استفاده از آبکاری طلا

این روش نیز همانند بسیاری از متدها، در کنار مزایا، معایبی هم داردکه بهتر است قبل از خرید بدانید:

افزایش هزینه

علی رقم این که این روش بسیار روش مقرون به صرفه‌ای است، امادر برخی موارد قیمت تمام شده آبکاری طلا افزایش می یابد که شامل:

  • فلزاتی مانند برنج، قبل از ارسال به مخازن آبکاری، نیاز به آماده سازی اولیه دارند، که این امر خود باعث افزایش قیمت تمام شده آبکاری طلا می‌گردد.
  • برخی سنگ‌های تزئینی در پروسه آبکاری دچار آسیب می‌شوند، در نتیجه باید قبل از شروع پروسه، از روی جواهرات جدا شده و بعد از اتمام کار مجدد کار گذاشته شوند، که این امر قیمت تمام شده را افزایش می‌دهد.
  • هرچقدر ضخامت آبکاری بیشتر باشد، قیمت بالاتر است، طلاهایی مانند گوشواره و گردنبند به روکش نازک تری نسبت به دستبند و انگشتر نیاز دارند، در نتیجه هزینه آبکاری طلا برای زیورآلاتی که با دست در ارتباط هستند بیشتر است.

مناسب سرمایه گذاری نیستند

روکش آبکاری طلا روی جواهرات بسیار نازک بوده و از نظر سرمایه‌گذاری ارزش مادی زیادی ندارد و عملا هزینه استخراج روکش طلا کار شده بسیار بالا بوده و سود حاصل از آن بسیار ناچیز و غیر قابل قبول است، درنتیجه اگر قصد سرمایه گذاری دارید، باید به سراغ طلای اصل بروید.  

لکه دار شدن آبکاری طلا

یکی از مضرات روکش طلا، از بین رفتن درخشندگی جواهرات با گذر زمان است. آبکاری بعد از مدتی محو و جواهر لکه‌دار می‌شود، عموما منشا این مشکل، روکش طلا نیست بلکه فلز پایه‌ای است که روی آن روکش قرار گرفته، فلزاتی مانند مس و نقره بسیار مستعد زنگ زدگی و اکسید شدن هستند، در نتیجه با گذر زمان مولکول‌های فلزات پایه به آبکاری منتقل شده و بر ظاهر جواهر تاثیر می‌گذارند. هر چقدر روکش طلا نازک‌تر باشد، فرآیند لکه‌دار شدن آن سریع‌تر اتفاق می‌افتد. برای حل این معضل باید فلزات پایه را با نیکل آبکاری کرده و به این ترتیب از انتقال مولکول فلز زیرین به روکش طلا جلوگیری می‌شود.  

مقاومت پایین در مقابل آب

علی رقم مقاومت طلا اصل در برابر آب، جواهرات آبکاری در اثر قرار گرفتن در معرض آب در طولانی مدت، روکش خود را از دست می‌دهند.

آلرژی و حساسیت

میزان آلرژیک بودن این روش به سه عامل ضخامت روکش طلا، جنس فلز پایه و حساسیت افراد، بستگی دارد. فلزاتی ماند روی، کبالت و نیکل آلرژی‌زا هستند، از بین رفتن روکش این فلزات به مرور زمان باعث برقراری ارتباط آن‌ها با پوست شده و ممکن است ایجاد آلرژی و حساسیت نماید. همچنین ضخامت کم آبکاری و حساسیت اشخاص به نوع آبکاری طلا انجام شده می‌تواند باعث ایجاد آلرژی در افراد مختلف شود.   

روش تمیز کردن جواهرات با روکش طلا

برای افزایش دوام و طول عمر این مدل جواهرات باید به صورت منظم آن‌ها را تمیز کنید. برای این کار نیاز به یک صابون مایع ملایم، کمی محلول تمیز کننده جواهرات و آب گرم دارید. دقت کنید که به هیچ عنوان نباید از مواد شیمیایی قوی یا پاک‌کننده‌های ساینده استفاده نمائید، حتی به سراغ مسواک‌های قدیمی یا اسفنج‌های کهنه هم نروید، چرا که قدرت سایش آن‌ها می‌تواند به ساختار جواهر شما آسیب برساند.

چگونه آهن آبکاری شده را از طلا تشخیص دهیم

افراد سود جو و کلاه بردار برای کاهش قیمت زیورآلات، روی آهن، روکش طلا می‌کشند و به عنوان طلا آبکاری شده به مشتری عرضه می‌کنند. برای این که از طلا بودن محصول خریداری شده مطمئن شوید، فقط کافی است خاصیت آهنربایی آن را تست نمائید. طلا و نقره به آهنربا نمی‌چسبند، در نتیجه اگر زیور خریداری شده به آهنربا بچسبد، یعنی در زیر روکش طلا، فلز آهن استفاده شده است.  

کلام آخر

ماندگاری آبکاری زیورآلات طلا به عوامل مختلفی مانند: میزان استفاده شخص، گذشت زمان، آب و هوای محیط، ضخامت آبکاری و جنس فلز پایه دارد. اگر می‌خواهید طلای آبکاری شده درخشش و زیبایی خود را حفط کند، باید مرتبا صیقل داده شود تا از کدر شدن و ایجاد لکه جلوگیری گردد.