آیین نوروز باستانی ایرانیان: از گذشته تا به حال

نوروز، جشنی باستانی با قدمتی بیش از ۵۰۰۰ سال است که ریشه در ایران باستان دارد. قدمت این آیین به قبل از دوره مادها و هخامنشیان برمی‌گردد. از سه هزار سال پیش از میلاد، در آسیا، "عید آفرینش" در اوایل پاییز و "عید رستاخیزی" در آغاز بهار، مرسوم بوده است که بعدها ترکیب آن دو به عنوان "عید نوروز" در اوایل بهار برگزار می‌شد. همان‌طور که از ابوریحان بیرونی نقل شده است: «نوروز نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روزِ نو نام کردند که پیشانی سال نوست». در ادامه با این جشن باستانی و آیین‌هایش بیشتر آشنا خواهید شد.

ریشه باستانی عید نوروز

در طول تاریخ، نوروز همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایرانیان است. ریشه باستانی عید نوروز به دوران ایران قبل از ظهور زرتشت باز می‌گردد. در آن زمان، مردم ایران باستان معتقد بودند که جهان در شش دوره آفریده شده است و هر دوره با آفرینش یکی از عناصر اصلی (آسمان، آب، زمین، گیاه، جانور و انسان) آغاز شده است.

آنان معتقد بودند که در آغاز هر دوره، جهان به حالت صلح و آرامش کامل بود، اما با گذشت زمان، اهریمن (دیو شر) بر جهان غلبه می‌کرد و تاریکی و ظلم بر آن حاکم می‌شد. در نهایت، در پایان هر دوره، یک منجی (فرشته) از طرف اهورامزدا (خدای خیر) به یاری مردم می‌آمد و اهریمن را شکست می‌داد. "نوروز" به عنوان نمادی از پیروزی خیر بر شر و آغاز یک دوره جدید صلح و آرامش، در اولین روز بهار جشن گرفته می‌شد.

برخی از شواهد و دلایل مربوط به ریشه باستانی نوروز

• در ایران، "آیین مرگ و رستاخیز سیاوش" با نوروز پیوند دارد؛ در گذشته از چند روز پیش از عید، به سوگ سیاوش می‌نشستند و با فرارسیدن نوروز، به جشن و شادی می‌پرداختند؛ با این باور که گویا سیاوش، زنده شده باشد.

• جشن فروردگان، در آیین آریایی‌ها، جشن فروهرها بود و ظاهراً در آن هنگام ده روز و ده شب برگزار می‌شد؛ نوروز، ششمین روز این جشن است که مربوط به بازگشت مردگان همزمان با آغاز فصلی نو بود.

• در "تخت جمشید"، پایتخت باستانی ایران، گچ‌بری‌هایی وجود دارد که نشان‌دهنده جشن نوروز است. همچنین بر روی برخی از سکه‌های باستانی ایران، تصاویری از "جمشید شاه" در حال جشن گرفتن نوروز دیده می‌شود. 

با گذشت زمان و ظهور اسلام در ایران، برخی از آداب و رسوم نوروز تغییر کرد، اما اصل و اساس این جشن باستانی حفظ شد. امروزه، نوروز به عنوان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایرانیان در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود. ریشه باستانی نوروز به ما یادآوری می‌کند که این جشن، فقط یک سنت قدیمی نیست، بلکه نمادی از هویت و فرهنگ ایرانی است. حفظ و گرامیداشت این جشن باستانی، به ما کمک می‌کند تا با گذشته خود ارتباط برقرار کرده و آن را به نسل‌های بعدی منتقل کنیم.

تاریخچه و جغرافیای نوروز را بهتر بشناسیم

جشن نوروز، شادی و فرح مشترک تمام اقوام در فلات ایران و حتی فراتر از آن در ۱۶ کشور است؛ این آیین باستانی علاوه بر ایران در کشورهای عراق، هند، افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، آذربایجان، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، آلبانی، ترکیه، ترکمنستان، سوریه، گرجستان، پاکستان و مقدونیه شمالی برگزار می‌شود.

به علت گسترده بودن این آیین باستانی، در پرونده ثبت جهانی نوروز در یونسکو، تمامی این ۱۶ کشور عضو هستند و مناطق جغرافیایی را تشکیل می‌دهند که نوروز در آنجا جشن گرفته می‌شود. یونسکو نوروز را در تاریخ ۴ اسفند ۱۳۸۸ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۱۰ به فهرست میراث فرهنگی ناملموس خود اضافه کرد. فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو متشکل از فهرستی از آثار فرهنگی و معنوی دنیا است که بین نسل‌های مختلف ردوبدل شده و تا به امروز حفظ شده‌اند و کشورهای مختلف با ثبت آنها در یونسکو، سعی در حفاظت از جنبه‌های فرهنگ خود دارند.

آداب و رسوم نوروز در ایران: از باستان تا امروز

آداب و رسوم نوروز از گذشته تا به حال دستخوش تغییراتی شده است اما اساس و پایه آنها یکسان است. می‌توان این رسوم را به دو بخش قبل از نوروز و فرآیندهای آمادگی برای آن و همچنین بخش عید نوروز و سفره و جشنی که برپاست، تقسیم کرد.

آیین آمادگی برای نوروز

• خانه‌تکانی: مردم با گذشتن چندین روز از اسفند ماه به گردگیری و پاکیزگی خانه می‌پرداختند؛ خانه‌تکانی در واقع نمادی از پاکسازی جهان از شر و تاریکی بود. 

• سبزه کاشتن: یکی از مراسم پیش از نوروز، کاشتن بذر انواع حبوبات از قبیل  گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، نخود، کنجد، باقلا، ذرت و ماش بود که از روئیدن این غلات، به خوبی و بدی زراعت سال بعد پی می‌بردند.

• کوزه شکستن: ظرف‌های موجود در هر خانه، بایستی در روزهای پیش از نوروز، نو گردد؛ از این رو، رسم بر این بود که هر چه کاسه و کوزه کهنه و قدیمی را از پشت بام پرتاب کرده و می‌شکستند و به جای آن‌ها کاسه و کوزه نو تهیه می‌کردند.

• جشن شب سوری: مردم در شبی از شب‌های پایان سال (در حال حاضر چهارشنبه) آتش برمی‌افروختند، تا هم ارواح مردگان به یاری بازماندگان بیایند و هم آتش برای یاری رساندن به تسریع گرمای هوا در جهت رخت بربستنِ سرمای زمستان روشن می‌شد.

• قاشق‌زنی: این آیین تمثیلی است از بازگشتن مردگان که گرسنه و تشنه هستند و باید از آنها پذیرایی شود. از آنجایی که ارواح، موجودات پنهانی و ناشناس هستند؛ بازماندگان نیز صورت خود را می‌پوشاندند و با کوبیدن قاشق بر ظرف مسی، تقاضای طعام می‌کردند.

آیین مراسم جشن نوروز

• سفره هفت سین: سفره هفت سین، نمادی از آغاز سال نو و تجدید قوا است که دارای فواید روانشناختی نیز است. رنگ‌های شاد و نمادهای مثبت این سفره، به ایجاد احساس امید و شادی در افراد کمک می‌کند.

• مراسم آب‌پاشی: مردم هنگام سپیده‌دم اولین روز بهار، خود را می‌شستند و در آب کاریزها و آبگیرها، غوطه‌ور می‌شدند. 

• حاجی فیروز: حاجی فیروز بازمانده آیین بازگشت سیاوش از جهان مردگان با لباسی سرخ نشان از خون سرخ سیاوش؛ شادی او، زایش دوباره است که رویش و برکت با خود می‌آوردند. حاجی فیروز مقارن با نوروز و سال نو در کوی و برزن مردم را به طرب درمی‌آورد.

• دید و بازدید: دید و بازدید نمادی از صلح و آشتی بود. چیدن سفره هفت سین، فرصتی برای دید و بازدید با اقوام و دوستان و صله رحم است.

• عیدی دادن و هدایای نوروزی: عیدی دادن نمادی از خیر و برکت بود. در نوروز و مهرگان رسم بود که بزرگان و اشراف و عامه مردم، هر یک به اندازه استطاعت، به یکدیگر و دربار هدایایی می‌دادند.

• سیزده بدر: رسم بیرون رفتن از خانه در روز سیزدهم فروردین ماه و خوش‌گذرانی در آن روز، آخرین بخش رسم‌های جشن بهاری است که از شب چهارشنبه سوری آغاز و پس از برگزاری مراسم سال نو، در روز سیزده فروردین پایان می‌یابد. 

چرا سفره هفت سین می‌اندازیم؟

خوان نوروزی در آیین باستان

در نزد ایرانیان باستان، عناصری که در خوان نوروزی بکار می‌رفته‌است با «سین» یا «شین» آغاز نمی‌شد. این عناصر عبارت بودند از:

• سبزه نو دمیده

• آتشدان و دانه‌های مقدس اسپند و چوب‌های خشک خوشبو

• شمعدان

• ماهروی و برسم یا همان شاخه‌هایی کوتاه بریده شده از انار، بید، انجیر یا زیتون

• کتاب مقدس اوستا

• کوزه آب پُرشده توسط دختران نورسیده

• گرده نان‌های پخته‌ شده به اندازهٔ کف دست یا اندکی کوچکتر و کمی شیر

• تخم‌مرغ‌های سفید و رنگین، نماد نطفه و باروری

• آیینه، سمنو، سنجد، انار، سیب، ماهی، سکه‌های زرین و سیمین، گلِ بیدمشک، نارنج، شیرینی و نقل

سفره هفت سین نمادی از هفت عنصر اصلی آفرینش در فرهنگ ایرانی است که هر کدام مفهومی خاص را دارند. این هفت عنصر عبارتند از:

• اهورامزدا: خدای خیر و روشنایی

• وهومن: منش نیک

• اردیبهشت: بهترین راستی

• شهریور: فرشته نگهبان پادشاهی

• سپندارمذ: فرشته زمین و عشق

• خرداد: فرشته نگهبان آب

• امرداد: جاودانگی

شمایل امروزی سفره هفت سین

سفره هفت سین یک سنت دیرینه و زیبا در فرهنگ ایرانی است که می‌توان آن را روی زمین، میز یا هر سطح دیگری پهن کرد. معمولاً سفره هفت سین را با یک سفره سفید و آینه و شمعدان تزیین می‌کنند. هر کدام از سین‌های سفره هفت سین، باید در یک ظرف جداگانه قرار داده شوند. می‌توان از تخم مرغ رنگی، گل، فال حافظ و شیرینی نیز برای تزیین سفره هفت سین استفاده کرد. بهتر است سفره هفت سین تا روز سیزدهم فروردین در خانه بماند. نماد کامل سین‌های سفره هفت سین:

1. سبزه: نماد سرسبزی، شادابی و نو شدن طبیعت

2. سمنو: نماد برکت، روزی و شیرینی زندگی

3. سنجد: نماد سلامتی، طول عمر و صبر

4. سرکه: نماد چاشنی زندگی و تیزبینی

5. سیر: نماد دفع بیماری و میکروب

6. سیب: نماد سلامتی، زیبایی و تندرستی

7. سماق: نماد صبر و بردباری

سنت کادو دادن در عید نوروز

عیدی دادن یکی از رسوم دیرینه و رایج در عید نوروز است که در آن بزرگ‌ترها به کودکان و نوجوانان هدیه‌ای به عنوان عیدی می‌دهند. این هدیه می‌تواند پول نقد، اسباب بازی، کتاب، لباس یا هر چیز دیگری باشد. ریشه عیدی دادن به دوران ایران باستان باز می‌گردد. در آن زمان، مردم ایران باستان در روز اول بهار به پادشاه خود هدیه می‌دادند. این هدیه نمادی از تقدیر و تشکر از پادشاه و همچنین بیعت با او بود.

عیدی دادن در فرهنگ ایرانی

عیدی دادن در فرهنگ ایرانی دارای معانی و مفاهیم مختلفی است؛ از جمله:

• ابراز محبت و علاقه: عیدی دادن راهی برای نشان دادن محبت و علاقه بزرگ‌ترها به کودکان است.

• آرزوی خوشبختی: عیدی دادن نمادی از آرزوی خوشبختی و سلامتی برای کودکان در سال نو است.

• تبرک: عیدی دادن به عنوان یک عمل تبرک آمیز تلقی می‌شود.

• تقویت روابط: عیدی دادن فرصتی برای دید و بازدید و تقویت روابط بین افراد فامیل و دوستان است.

عیدی دادن در دوران معاصر

امروزه، سنت عیدی دادن همچنان در بین ایرانیان رواج دارد. البته، شکل و شمایل عیدی دادن در طول زمان تغییر کرده است. در گذشته، عیدی معمولاً به صورت پول نقد بود، اما امروزه از هدایای دیگری نیز استفاده می‌شود. نکاتی در مورد عیدی دادن:

• میزان عیدی: میزان عیدی بستگی به وضعیت مالی افراد و همچنین سن و سال آنکه برایش عیدی می‌خرید، دارد.

• نوع عیدی: نوع عیدی باید با سلیقه و نیاز مخاطب شما متناسب باشد. این هدیه می‌تواند پول نقد، طلا و جواهر، لباس، اسباب‌بازی، کتاب، لوازم آرایشی و سفر یا هر چیز دیگری باشد.

• نحوه عیدی دادن: عیدی دادن را می‌توان به صورت حضوری یا غیرحضوری انجام داد.

• زمان عیدی دادن: بهترین زمان برای عیدی دادن به افراد، قبل از سال تحویل است.

هدیه دادن طلا در عید نوروز

طلا یکی از محبوب‌ترین هدیه‌ها در عید نوروز است. این هدیه ارزشمند و ماندگار است و می‌تواند نمادی از عشق، محبت، احترام و قدردانی باشد. دلایل محبوبیت هدیه دادن طلا در عید نوروز:

• ارزش: طلا یک فلز گرانبها و با ارزش است. به همین دلیل، هدیه دادن طلا می‌تواند نشان دهنده اهمیت و ارزش فردی باشد که به او هدیه می‌دهید. 

• ماندگاری: طلا فلزی بادوام و ماندگار است. به همین دلیل، هدیه‌ای ماندگار و خاطره‌انگیز خواهد بود. 

• زیبایی: طلا فلزی زیبا و درخشان است. به همین دلیل، هدیه‌ای جذاب و چشم‌نواز خواهد بود. 

• تنوع: طلا در طرح‌ها و مدل‌های مختلف موجود است. به همین دلیل، می‌توانید هدیه‌ای مناسب با سلیقه و نیاز فرد مورد نظرتان پیدا کنید. 

نکاتی در مورد هدیه دادن طلا در عید نوروز

• بودجه: قبل از خرید طلا، بودجه خود را تعیین کنید. 

• سلیقه: سلیقه فردی که به او هدیه می‌دهید را در نظر بگیرید. 

• مناسبت: مناسبتی که برای آن هدیه می‌دهید را در نظر بگیرید. 

• کیفیت: کیفیت طراحی، بسته‌بندی و عیار طلای اهدایی را بررسی کنید. 

• محل خرید: از یک فروشگاه معتبر طلا خرید کنید. 

ایده‌هایی برای هدیه دادن طلا در عید نوروز

• گردنبند: گردنبند طلا با طرح‌های مختلف؛ مانند قلب، ستاره یا حروف اسم

• انگشتر: انگشتر طلا با نگین‌های مختلف؛ مانند الماس، زمرد یا یاقوت

• گوشواره: گوشواره طلا با طرح‌های مختلف؛ مانند آویزان، میخی، ایرکاف یا حلقه‌ای

• دستبند: دستبند طلا با طرح‌های مختلف؛ مانند زنجیره‌ای، النگویی یا چرمی

• سکه طلا: سکه طلا نیز می‌تواند هدیه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاری باشد. 

جمع‌بندی

عید نوروز این آیین باستانی که نشان از فرهنگ و باورهای ماست، به ما خاطر نشان می‌کند که روز و سال نو می‌شوند، روح و تن باید نو شود. آنچه از گذشته با ما مانده است باید در خاطرات سالی که رفت، ماندگار شود و ما به تمامی برای خلق یک سال نو و جدید آماده باشیم و توش و توان خود را جمع کنیم. نو کردن از خانه که امن‌ترین جای جهان است، آغاز می‌شود تا به نگاه ما می‌رسد؛ ظرف و ظروف، رخت و لباس و هر آنچه نیاز داریم را نو می‌کنیم و دست در دست هم به مهربانی سفری دیگر را شروع می‌کنیم؛ سفری از سبزه‌های روییده در سفره‌ها تا گرمای آتش جشن سوری در پایان سال بعد؛ چه خاطرات و روزگاری را سپری خواهیم کرد.

در این مسیر نو شدن، هدیه دادن سنت دیرینه‌ای است، سنت مهربانی و فراموشی هر چه ناخوشی است برای جذب عشق و محبت در مدار زمین. طلا هدیه زمین است به ما آدمیان، ارزشمندترین سنگ از کره‌ای که بر آن پا می‌گذاریم. خرید طلا نشان از محبت، ارزش، سرمایه جمعی و عشق و علاقه‌ای دارد که به دیگران نثار می‌کنید.

گالری طلا روبی، انواع طلاها با وزن و طرح‌های مناسب برای عیدی دادن را برای شما تولید و عرضه کرده است؛ گردنبندها، دستبندها، گوشواره‌ها، انگشترها و سایر محصولات روبی در کالکشن‌های مختلف مناسب هر سلیقه‌ای است و شما می‌توانید با هر بودجه‌ای برای خود یا عزیزانتان از روبی، بهترین‌ها را هدیه بخرید.