پلاتین و هر آنچه باید درباره کاربرد آن در زیورآلات بدانید

پلاتین یکی از کمیاب‌ترین، منحصربه‌فردترین و خاص‌ترین عناصر موجود در پوسته زمین است. این فلز به دلیل کاربردهای متعددی که در صنعت دارد و منابع محدودش در طبیعت، به یکی از گران‎بهاترین فلزهای دنیا تبدیل شده است و توجه ویژه‌ای به آن می‌شود. پلاتین فلزی بسیار سخت و بادوام است؛ اما این سختی به این معنی نیست که نمی‌توان با اشیا تیز روی آن خط و خش انداخت. بلکه به معنای مقاومت در برابر شکستن یا خم‌شدن است. در واقع هیچ فلزی در جهان وجود ندارد که مقاومت 100درصدی در برابر خراش داشته باشد و پلاتین نیز از این قاعده مستثنی نیست.

با این حال زمانی که یک خش روی پلاتین می‌اندازید، مقدار بسیار کمی از فلز تراشیده می‌شود و از بین می‌رود. علاوه بر این، قسمت خراش‌خورده نیز دیرتر از سایر فلزها خورده می‌شود. در حالی که اگر همین کار را روی دیگر فلزات انجام دهید، مقدار بیشتری از سطح فلز خراشیده می‌شود و از بین می‌رود. چنین ویژگی‌هایی سبب شده است پلاتین به فلزی ارزشمند و گران‌قیمت به خصوص در صنعت طلا و جواهرسازی تبدیل شود. ما در ادامه نوشته قصد داریم شما را  Platinumو تفاوت آن با طلای سفید آشنا کنیم. بنابراین اگر قصد خرید جواهر و اکسسوری زیبا، مقاوم و خاص از جنس پلاتین دارید، پیشنهاد می‌کنیم تا انتها با ما همراه باشید.

پلاتین چیست؟

پلاتین (Platinum) یکی از کمیاب‌ترین عناصر جهان است که فقط به میزان ۵ در میلیارد در برخی از نواحی خاص کره زمین یافت می‌شود. پلاتین در واقع یکی از 118 عنصر شیمیایی جدول تناوبی است که به گروه فلزهای واسطه تعلق دارد. عنصری با رنگ سفید-خاکستری که تراکم بسیار بالایی دارد، رساناست و شکل‌پذیری بسیار مناسبی دارد. نام این فلز هم از واژه اسپانیایی پلاتینا به معنی «نقره کوچک» گرفته شده است. بیشترین معادن پلاتینوم در آفریقای جنوبی قرار دارد. پس از آن روسیه ۱۳درصد تولید پلاتین دنیا را به خود اختصاص داده است و کانادا، زیمبابوه و آمریکا در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. البته اخیرا محققان متوجه شده‌اند که روی سطح ماه و شهاب سنگ‌ها نیز پلاتین وجود دارد.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد پلاتین مانند مقاومت بالا در برابر خوردگی و واکنش‌پذیری بسیار کم سبب شده است تا در صنایع مختلفی استفاده شود. صنایعی مانند ساخت و تولید ابزار‌های مخصوص آزمایشگاهی، پوشش موشک‌ها و سوخت موتور جت، تجهیزات پزشکی و دندان‌پزشکی، اتصال‌های الکتریکی و الکترودها، دستگاه‌های مقاوم در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی و تجهیزات حرارت‌سنج برای کوره‌های الکتریکی؛ اما بیشترین کاربرد پلاتینوم در ساخت مبدل‌های کاتالیست و جواهرات است. این ماده انعطاف‌پذیر حتی در محیط‌های بسیار داغ نیز مقاوم است و برای ساخت طرح‌های پیچیده بسیار مناسب است. طرح‌های پیچیده‌ای مانند ظریف‌کاری روی جواهرات که به مراتب ساده‌تر از طلاست. به همین دلیل پلاتین در صنعت جواهرسازی جایگاه ویژه‌ای دارد.

انواع پلاتین

پلاتین فلزی است که در طبیعت به‌صورت آزاد وجود دارد و اغلب در کنار دیگر فلز‌های خانواده پلاتینوم دیده می‌شود. دیگر فلزهای خانواده پلاتینیوم شامل پالادیم، روتنیم، رودیم، ایریدیم و اسمیم می‌شوند. ویژگی‌های هر 6 عنصر نام‌برده شبیه هم است و همگی جزو فلزهای واسطه هستند. این 6 عنصر بسیار نادر و کمیاب هستند و به همین دلیل ازجمله گران‌بهاترین فلزات روی کره زمین به‌حساب می‌آیند. طوری که تنها 3 فلز اوسمیوم، ایریدیوم و رودیم به‌ترتیب کمیاب‌ترین عناصر در پوسته زمین در میان تمام عناصر به شمار می‌روند. در ادامه به توضیح ویژگی‌های هر 6 عنصر می‌پردازیم و از شباهت و تفاوت‌هایشان با یکدیگر می‌گوییم.

1.پلاتین

همان طور که پیش‌تر هم گفتیم، پلاتین فلزی بسیار گران‌بها، قابل انعطاف، چکش‌خوار و براق است. این فلز در هیچ دمایی اکسیده نمی‌شود و کم پیش می‌آید که توسط اسیدها خورده و فاسد شود؛ به این صورت که اگر یک لایه نازک پلاتینی هم داشته باشید، باز هم از مقاومت و استحکام بسیار بالایی برخودار است. سخت‌تر بودن این فلز از آهن خالص و شکل‌پذیری راحت از دیگر ویژگی‌های فلز پلاتین به حساب می‌آید. به همین دلیل استفاده از پلاتین در زیورآلات باعث می‌شود تا جواهرات به طور معمول شکل خود را حفظ کنند. همچنین و به‌راحتی فرسوده نمی‌شود؛ از این رو یکی از بهترین و ایمن‌ترین فلزها برای پایه سنگ الماس‌های سنگین و خاص به حساب می‌آید. از آنجایی که درخشندگی سفیدرنگ پلاتینیوم هرگز از بین نمی‌رود و تغییر رنگ نمی‌دهد (خواصی شبیه به درخشندگی و مقاومت الماس)،  فلزی محبوب در صنعت جواهرسازی به‌شمار می‌رود و اغلب مردم جواهرات حاوی پلاتین را بیشتر از سایرین می‌پسندند. زمانی که پلاتینوم کاملاً خالص باشد، رنگ نقره‌ای مایل به سفیدی خواهد داشت که نیازی به آبکاری ندارد و به همان شکل جلوه زیبایی به جواهر می‌بخشد. اگر قصد استفاده روزمره از جواهرات را داشته باشید، بهترین انتخاب زیورآلاتی هستند که در آن‌ها پلاتین به‌کار رفته است؛ چراکه فلز بسیار محکم و انعطاف‌پذیری است و تغییررنگ بسیاری کمی به‌مرور زمان دارد. استفاده از پلاتین در زیورآلات مزیت‌های دیگری هم دارد. به عنوان مثال اگر خراشیدگی روی زیورآلات شما به‌وجود آید، باز هم رنگ، درخشندگی و وزنش را از دست نمی‌دهد. در حالی که ممکن است بقیه فلزها درخشش و رنگ اصلی خود را از دست بدهند یا دچار تغییرشکل شوند. همین موضوع یکی از دلایلی است که نباید از قیمت بیشتر زیورآلات پلاتینی تعجب کرد. ناگفته نماند که برای شیمی‌درمانی بعضی از حالات سرطان، در تعدادی ترکیبات دارویی نیز از پلاتین استفاده می‌شود.

2.پالادیوم

بعد از پلاتین، پالادیوم دومین فلز خانواده پلاتینیوم است که در طبیعت به رنگ نقره‌ای و سفید وجود دارد. این فلز نسبت به دیگر هم‌خانواده‌هایش کمترین چگالی و پایین‌ترین نقطۀ ذوب را دارد. پالادیوم گران و کمیاب معمولا از معادن مس و نیکل آفریقای جنوبی و روسیه به دست می‌آید. پالادیوم مانند طلا قابلیت تبدیل به ورقه‌های نازک را دارد و از آن برای تولید طلای سفید استفاده می‌شود. ناگفته نماند که ترکیب پالادیوم با طلای زرد آلیاژی را می‌سازد که به مراتب قوی‌تر از طلای سفید است.

3.رودیم

رودیم یکی از سه فلز گران‌قیمت دنیاست که به رنگ نقره‌ای-سفید یافت می‌شود. این فلز مانند دیگر هم‌گروه‌های خود، نوسانات بسیار شدیدی دارد. همچنین مقاومت بسیار بالایی در مقابل فرسایش دارد و درخشندگی و جلای بسیار زیاد آن باعث شده است تا این فلز بسیار ارزشمند شود. رودیم معمولاً در سنگ‌های حاوی پلاتین و نیکل در کنار دیگر فلزات هم‌گروهش از معادن آفریقای جنوبی و روسیه به‌دست می‌آید. این فلز جایگاه ویژه‌ای در ساخت جواهرات دارد؛ به این صورت که حتی یک لایه بسیار نازک از آن، درخشش و جلای قابل توجهی به کار می‌بخشد و مقاومت بالایی در برابر فرسایش و تیرگی در جواهر به‌وجود می‌آورد. در واقع رنگ خاص طلای سفید هم به دلیل وجود روکش رودیم روی آن است. ناگفته نماند که از رودیم به عنوان روکش نقره و جواهرات بدلی هم استفاده می‌شود.

4.ایریدیم

ایریدیم از دیگر فلزهای گروه پلاتینیوم است که رنگ سفید مایل به زرد دارد. این فلز به دلیل نقطه ذوب بالا، سختی و شکنندگی به‌سختی فرم می‌گیرد و تغییر شکل می‌دهد. درنتیجه بسیاری از صنایع سراغ پودر آن برای اهداف مختلف می‌روند. اصولاً از این فلز برای تهیه نوک خودنویس یا تولید کاتالیزورها استفاده می‌شود. مقاومت بالای این فلز در برابر خوردگی و فرسایش به‌قدری است که حتی تا دمای ۲ هزار درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد. ایریدیم در پوسته زمین به‌ندرت وجود دارد؛ اما در شهاب سنگ‌ها به وفور یافت می‌شود. ناگفته نماند که این فلز در جواهرسازی کاربرد خاصی ندارد.

5.اسمیوم

اسمیوم فلزی سخت و شکننده است که رنگ خاکستری مایل به آبی دارد. این فلز در بعضی آلیاژها همراه پلاتین و ایریدیوم استفاده می‌شود. اسمیوم چگالی بسیار بالایی دارد و به‌عنوان سخت‌ترین فلز که حتی از ایریدیوم هم سخت‌تر است، شناخته می‌شود. بیشترین دمای ذوب و پایین‌ترین فشار بخار در گروه پلاتینیوم متعلق به این فلز است. به همین دلیل کاربرد زیادی در اتصالات الکترونیکی دارد.

6.روتنیوم

یکی دیگر از انواع پلاتینیوم فلز روتنیوم است که در دسته عناصر واسطه قرار می‌گیرد. این فلز به‌عنوان یک عنصر جزئی در سنگ معدن‌های پلاتینوم یافت می‌شود. البته باید توجه داشته باشید که این عنصر در صنعت جواهرسازی هیچ کاربردی ندارد و بیشتر در صنایع الکتریکی استفاده می‌شود.

استفاده از پلاتین در زیورآلات

طبق اسناد تاریخی بر جای مانده، بومیان قاره آمریکا برای اولین بار در کشور اکوادور کنونی پلاتین را از شن‌های رودخانه استخراج کردند. پس از آن، آلیاژی از پلاتین و طلا به‌وجود آوردند و از آن برای ساخت زیورآلات استفاده کردند. از آنجا که پلاتین به طور طبیعی دارای رنگ سفید و درخشندگی زیاد است، در طول تاریخ همیشه جایگاه ویژه‌ای در ساخت جواهرات داشته است. هر جور حساب کنیم، استفاده از پلاتین در زیورآلات نقش مهمی دارد. چراکه در مقایسه با طلا مقاومت بیشتری در برابر کدرشدن دارد و از طلا کمیاب‌تر است. همچنین شکل‌پذیری بهتری نسبت به طلا و نقره و مس دارد و گزینه‌ای ایده‌ئال برای ساخت جواهرات محسوب می‌شود. به طوری که جواهرات پلاتین معمولاً با عیار ۹۵۰ از هزار ساخته می‌شوند.

اگر به هر دلیلی نسبت به طلا حساسیت دارید و با این حال می‌خواهید از زیورآلاتی به زیبایی طلا استفاده کنید، باید جواهراتی بخرید که از پلاتین خالص ساخته می‌شوند. معمولا اکثر حساسیت‌های مربوط به زیورآلات طلایی به دلیل آلیاژهایی مثل نیکل است که در روند ساخت جواهر استفاده می‌شوند. حال از آنجایی که در جواهرات پلاتینی آلیاژهای بسیار کمتری نسبت به طلا استفاده می‌شود، حساسیت کمتری هم برای افراد به‌وجود می‌آید. درواقع جواهرات پلاتینی از پلاتین بسیار خالص ساخته می‌شوند؛ به این صورت که در مقایسه با طلا، پلاتین شامل ۹۵درصد پلاتین و ۵درصد سایر فلزات است؛ اما جواهر ۱۸ عیار طلا ۷۵درصد خالص است و ۲۵درصد باقی‌مانده آن آلیاژی مانند نقره، روی یا مس جایگزین می‌شود.

نکته بعدی در رابطه با استفاده از پلاتین در زیورآلات، قیمت آن است. در واقع قیمت پلاتین نسبت به طلا نوسان بیشتری دارد. به طوری که در حالت ثبات یا رشد اقتصادی، گران‌تر از طلاست و قیمت آن تا دو برابر طلا هم می‌رسد؛ اما در دوره‌های بی‌ثباتی اقتصادی قیمت پلاتین حتی گاهی ارزان‌تر از طلا می‌شود. دلیل این موضوع چیست؟ بهترین پاسخ این است که پلاتین در درجه اول کاربرد صنعتی دارد.

فرق پلاتین با طلا سفید

ممکن است در نگاه اول پلاتین و طلای سفید شبیه هم به‌نظر برسند. به هر حال هر دو سایه نقره‌ای‌رنگ دارند و ظاهری نسبتا یکسان به زیورآلات می‌بخشند؛ اما در واقعیت این دو فلز از هیچ نظر شبیه هم نیستند. حتی از نظر مقاومت، قیمت، رنگ و دیگر ویژگی‌ها کاملاً با هم تفاوت دارند. اگر بخواهیم به صورت کلی به ماجرا نگاه کنیم، باید بگوییم که پلاتین سفیدتر، درخشان‌تر، مقاوم‌تر و گران‌تر از طلای سفید است. حتی از نظر سنگینی و سختی هم در نظر بگیریم، پلاتین بسیار متفاوت از طلای سفید است و سخت‌ترین فلز سفید موجود در طبیعت به‌حساب می‌آید؛ اما طلای سفید ترکیبی از چند فلز است. در ادامه این دو فلز را با هم مقایسه کردیم تا شما راحت‌تر فرق بین پلاتین و طلای سفید را تشخیص دهید و بهترین انتخاب را داشته باشید.

·قیمت

اولین تفاوت پلاتین با طلای سفید در قیمت آن است. از آنجایی که پلاتین در مقایسه با طلا سفید بسیار کمیاب و متراکم است، طبیعی است که قیمتی بسیار بالاتر از طلا سفید هم داشته باشد. به این صورت که معمولا قیمت پلاتین بین دو تا پنج برابر قیمت طلای سفید است. بنابراین اگر قصد خرید زیورآلات اقتصادی را دارید، باید سراغ جواهراتی از جنس طلای سفید بروید که مقرون‌به‌صرفه‌تر از جواهرات پلاتینی هستند.

·تراکم و استحکام

مورد بعدی در تفاوت پلاتین و طلای سفید، میزان تراکم و استحکام آن‌هاست. پلاتین حدود ۲۰درصد از طلای سفید متراکم‌تر است. همین ساختار متراکم پلاتین آن را در برابر خط و خش بسیار مقاوم کرده است. از این رو پلاتینوم یکی از بادوام‌ترین فلزات برای ساخت زیورآلات ‌قیمتی به شمار می‌رود. اگر طلای سفید خراشی بردارد، در طول زمان دچار خوردگی و فرسایش می‌شود؛ اما پلاتین این‌گونه نیست. یکی دیگر از ویژگی‌های جذاب پلاتین، قابلیت خم‌شدن آن است و خیلی سخت دچار شکستگی می‌شود. به همین دلیل گزینه بسیار مناسبی برای ساخت زنجیرهای حلقه‌ای به حساب می‌آید. البته به این معنی نیست که طلای سفید دوام و پایداری خوبی نداشته باشد. درواقع استحکام آن به عیار طلا بستگی دارد؛ به این صورت که هر چه عیارش پایین‌تر باشد، به این دلیل که طلای کمتری در خود دارد، دوام بیشتری هم خواهد داشت. بنابراین طلاهایی که عیار بالایی دارند، میزان طلای مصرفی در آن‌ها نیز بیشتر است. از آنجا که طلا فلز نرمی محسوب می‌شود، در نتیجه ممکن است زیروآلات ساخته شده با طلای عیار بالا از استحکام چندان خوی برخوردار نباشند و زودتر از دیگر زیورآلات آسیب ببینند. ناگفته نماند که طلای سفید در مجاورت مواد شیمیایی موجود در خانه بسیار آسیب‌پذیر است؛ اما پلاتین این مشکل را ندارد.

·رنگ

یکی دیگر از تفاوت‌های پلاتین با طلای سفید در رنگ آن‌هاست. فلز پلاتین به طور طبیعی سفید است و برای رسیدن به این رنگ نیازی به ترکیب با مواد دیگر ندارد؛ اما طلای سفید تا حدی نقره‌ای‌رنگ دیده می‌شود. دلیلش هم ترکیب با فلزاتی نظیر نقره، پالادیوم و رودیوم است. در واقع آب‌کاری طلا با رودیوم فرآیندی است که باعث تغییر رنگ این فلز و افزایش قدرتش می‌شود. البته روکش رودیوم به مرور زمان از بین می‌رود و طلا رنگ خود را ازدست می‌دهد. همین موضوع یکی از دلایل گران‌بودن پلاتین نسبت به طلا سفید است. همچنین باید بگوییم رنگ طلای سفید در اثر حرارت سیاه می‌شود؛ اما چنین اتفاقی برای پلاتین نمی‌افتد و تمام ویژگی‌های خودش را هنگام نزدیکی با حرارت حفظ می‌کند.

·ضد حساسیت‌ بودن

همان طور که کمی پیش‌تر هم گفتیم، فلز پلاتین از ۹۵درصد پلاتین و 5درصد آلیاژهای خالص دیگر ساخته می‌شود. به همین دلیل به ترکیب‌شدن با مواد دیگر نیاز ندارد و کاملاً ضد حساسیت است. مثلا فلز نیکل می‌تواند برای برخی از افراد حساسیت‌هایی نظیر خارش، قرمزی و آزردگی پوست ایجاد کند. این فلز به مقدار زیادی در ساخت طلای سفید استفاده می‌شود؛ اما در آلیاژ پلاتین این فلز به مقدار بسیار کم موجود است یا اصلا وجود ندارد. درنتیجه اگر پوست حساسی دارید، بهتر است از زیورآلات پلاتینی استفاده کنید. اگر هم به هر دلیلی قصد استفاده از طلای سفید را دارید، حتما سراغ آن دسته از جواهراتی بروید که طلایش با رودیوم روکش شده است تا مانع برقراری تماس نیکل با پوست شود.

راهکارهایی برای مراقبت از زیورآلات پلاتینی

• سعی کنید زیورآلات پلاتینی خود را در جعبه یا ساک مخصوص و جدا از دیگر اکسسوری‌هایتان نگه دارید. این کار به حفظ دوام و کیفیت آن‌ها کمک می‌کند و باعث می‌شود توسط قطعات دیگر دچار خراشیدگی نشوند.
• برای حفظ درخشندگی و زیبایی زیورآلات پلاتینی، هر چند وقت یک‌بار آن‌ها را به وسیله صابون ملایم و آب بشویید.
• پلاتین فلز مقاومی است و اکثر مواد شوینده به آن آسیب نمی‌زنند؛ اما ممکن است بعضی ترکیبات شیمیایی به‌کاررفته در مواد شوینده موجب آسیب‌دیدگی پلاتین شوند. به همین دلیل فراموش نکنید زیورآلات پلاتینی خود را هنگام تمیزکردن خانه با شوینده‌های گوناگون استفاده نکنید.
• اگر قصد دارید تغییراتی از قبیل پولیش، آب‌کاری یا تغییراندازه در زیورآلات پلاتینی خود ایجاد کنید، حتماً این کار را به تعمیرکاران و جواهرسازان معتبر بسپارید.

سخن آخر

در این نوشته به معرفی پلاتین و ویژگی‌های آن پرداختیم. مقاومت و عدم ایجاد حساسیت از مزایای پلاتین است و به دلیل درخشندگی و شکل‌پذیری مناسبی که دارد، زیورآلات منحصربه‌فردی از این فلز کمیاب ساخته می‌شود؛ اما قیمت بالای آن در مقایسه با دیگر زیورآلات مشابه مانند طلای سفید ممکن است بسیاری را از خرید جواهرات پلاتینی بازدارد. خبر خوب این است که ما در گالری روبی انواع جواهرات پلاتینی و طلای سفید با طرح‌ها و وزن‌های مختلف داریم تا دست شما برای انتخاب باز باشد. بنابراین اگر می‌خواهید زیباترین و خاص‌ترین زیورآلات پلاتینی یا طلا سفید را داشته باشید و در مهمانی‌ها بدرخشید، کافی است وارد گالری روبی شوید و دسته‌بندی مدنظرتان را انتخاب کنید. آن‌گاه اکسسوری دلخواهتان را با چند کلیک بخرید. حال بگویید با این تفاسیر و گفته‌ها اگر بخواهید زیورآلات نقره‌رنگ بخرید، انتخاب شما چیست؟ پلاتین یا طلا سفید؟ با گوش جان منتظر جواب‌هایتان هستیم.